અફઘાન સ્ત્રીની વાત









જમીલા ઇકબાલ.
ત્રીસેક વરસની, સરસ અંગ્રેજી બોલતી, કાળા કપડામાં માથું ઢાંકેલી સ્ત્રી.  ૧૦ અને ૬ વર્ષની દીકરીઓ અને ૩ વર્ષનો દીકરો એમ ત્રણ બાળકોની
મા એવી જમીલા અફઘાનીસ્તાનમાં યુનિસેફના ઈમરજન્સી એજ્યુકેશન વિભાગમાં સ્વેચ્છાએ અને
લગનથી કામ કરે છે. એની આ ‘બાળકોના શિક્ષણ’ની લગન પાછળ એક ઈતિહાસ છે. 





અફઘાન મા-બાપની આ
દીકરી અફઘાનિસ્તાનમાં નહોતી જન્મી. એનો જન્મ પાકિસ્તાનના પેશાવર શહેરમાં થયો.
જમીલાના મા-બાપ સિતેરના દસકામાં અફઘાનિસ્તાન પર રશિયાનું આક્રમણ થયું ત્યારે કાબુલ
છોડીને, શરણાર્થી રૂપે પાકિસ્તાન જતા રહ્યા હતાં. એમની સાથે એમના સગા વ્હાલા જ નહિ
પણ બીજા એવા સેકડો પરિવારો આવનારા ત્રીસ વરસ સુધી માદરે-વતન છોડીને જવાના હતાં.





જમીલાનો જન્મ, ઉછેર,
અને અભ્યાસ બધું જ પાકિસ્તાનમાં જ થયું. આ અફઘાન પરિવારો શરણાર્થી બનીને એક
મુસ્લિમ દેશમાંથી બીજા મુસ્લિમ દેશમાં ગયા તો ખરા પણ અંતે તો પરાયા દેશમાં વણ-બોલાવ્યા
મહેમાન ને! પાકિસ્તાનના વતની મુસ્લિમ લોકોએ અફઘાનીસ્તાનના આ શરણાર્થીઓને પોતાના
જેવા ગણ્યા જ નહિ. જમીલાના નાનપણમાં સ્કુલના બાળકો પણ તેની સાથે ઓરમાયું વર્તન જ
રાખે. “અમારું રાષ્ટ્રગાન તું ના ગા, તું અમારી અહીયાની નથી” થી લઈને “તમે લોકો
તમારા દેશમાં પાછા ક્યારે જતા રહેશો?” જેવી વાતો અને સવાલો જમીલાના ઉછેરનો રોજીંદો
ભાગ હતાં. 





જમીલાના પપ્પાએ બીજા
અફઘાન મિત્રો અને સગા-વ્હાલાની સાથે મળીને નાનો-મોટો ધંધો કરીને ગુજરાન ચલાવ્યા
કર્યું. જમીલા મોટી થતી ગઈ ત્યારે અફઘાનિસ્તાન પાછા જતા રહેવાની વાતો ઘણી વાર આવતી
પણ રશિયન, પછી મુજાહિદીન, પછી, સિવિલ વોર, અને પછી તાલીબાન – એમ માહોલ સારો નથી  એવું સમજી – સમજાવીને શરણાર્થીની જીંદગી ચાલુ જ
રહી. વીસ – પચીસ વરસના વહાણા વીતી ગયા. પરાયા દેશમાં જન્મેલી જમીલા એ જ પરાયા
દેશમાં સતત ભેદભાવમાં બાળપણ અને પછી કિશોરાવસ્થા પર કરીને મોટી પણ થઇ ગઈ. પછી,
૨૦૦૧માં અમેરિકામાં મોટો હુમલો થયો એટલે અમેરિકાએ અફઘાનિસ્તાન પર હુમલો કર્યો. એક-બે
વરસમાં તાલીબાનનું શાસન પૂરું થયું. હવે, ફરીથી પોતાના દેશની ઉમ્મીદ જાગી. અલગ અલગ
દેશોમાં જતા રહેલા અફઘાન શરણાર્થીઓ ધીમે ધીમે પોતાના દેશમાં પાછા આવવા માંડ્યા
હતા. જમીલાના માં-બાપ અને સાસુ સસરા પણ એમના એક હતા. 





પોતાના દેશ, રાજ્ય,
શહેરમાં પાછા આવવાનો ઉત્સાહ તો ખુબ હતો પણ અસુરક્ષાનો દર પણ એટલો જ હતો.
અફઘાનિસ્તાનમાં હજુ ય આંતરિક સ્તરે લડાઈ ચાલુ જ હતી. આજે પાછા આવ્યાને દસ વરસ થયાં.
છાશવારે આત્મઘાતી હુમલાઓ, બોમ્બ ફૂટવાના સમાચારો, અને ફાયરિંગની ઘટનાઓ સતત બન્યા
કરે. સવારે ઘરેથી નીકળે ત્યારે સાંજે પાછા આવશે કે નહિ તે ખબર ના હોય. આડોશ-પાડોશ,
ઘર-ઓફીસ બધે જ હુંફ-સહકારની સાથે સાથે શંકા-આશંકા-કુશંકા પણ જીવનનો એક ભાગ. સુરક્ષાની
આખી વ્યાખ્યા જ અલગ. પણ, આ બધાની સાથે સાથે પોતાના દેશમાં પોતાના લોકો સાથે અને
પોતાના લોકો માટે જીવવાનો વ્યક્ત ના થઇ શકે એવો અને એટલો આનંદ પણ ખરો ને !!







જમીલને મુંબઈ ગમે. એ
જયારે મુંબઈના મુસ્લિમ મિત્રોને મળી ત્યારે તેને એવું લાગ્યી હતું કે ‘ઇન્ડીયાના
મુસ્લિમ લોકો ખુશ છે, અને એમને પોતાના દેશ માટે પ્રેમ છે’. હવે ક્યારેક જો
અફઘાનિસ્તાન છોડવાનું થાય તો એ મુંબઈ આવીને રહેવા માંગે છે. 





પણ, અત્યારે તો અફઘાનીસ્તાનના
દુર-દુરના શહેર ગામડે જઈને સુવિધા વિનાના વિસ્તારના બાળકોને પ્રાથમિક શિક્ષણ મળે એ
માટેના પ્રયત્નોથી જમીલા ખુશ છે. સાસુ થોડી ઓછી મદદરૂપ છે પણ પતિની મદદ પુરતી મળી
રહે છે એટલે ગાડું દોડ્યે જાય છે!!!


Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

Review - Akoopar

Image
કૈક હોય તો જ કૈક આવે.. ગર્યમાં ગર્યો ઈ ગર્યો... સાવજ જેવું કોઈ ખાનદાન જનાવર જડે નઈ!!! A complete theater with a story, script, actions, lights, music, properties and above all a soul! Akoopar is one such play with its heart and soul rooted at the right place ! I watched Akoopar at Tahkorbhai Desai hall on 30 th November 2013. I was indeed mesmerized for most part through it and a long time after it. To me, it was another notebook example of a complete theater. Akoopar has all that is needed for an overall theatrical experience: A heart touching story, well-researched script, talented actors, wholesome set, soothing music, vibrant dances, engaging lights, appropriate, adequate and subtle properties, and above all the heart of the play rooted at right place.  It is indeed interesting to note the director’s ( Aditiben Desai ’s) audacious attempt of Akoopar from two perspectives. First, it involved moving straight from Kasturba, a tale of larger than life character, to Akoopar, a stor...
Read more

As I leave IIPHG

My engaging and fascinating journey of fifteen years and two months with IIPHG will come to an end on 31 October 2023.   This engagement gave me a lot; I joined here as a young, restless, and slightly egoist researcher and I am leaving as a much wiser, calmer, humbler, and mellowed professor with very high hopes for self and others.   IIPHG enabled diverse opportunities for collaborative research through which I could learn a variety of skills and develop invaluable insights about self, society, system, and science.   I could finish my PhD here, which gave me a huge academic and professional relief.   I cannot thank Prof Satia and Mavalankar enough who as directors kept pushing me to get my PhD out of my way of career progression.   Apart from this, IIPHG gave me the freedom to explore themes, methods, and approaches to study and reach out to diverse populations through research and teaching.   Therefore, I could widen my horizons to include many themes and...
Read more

Thoughts on teaching and learning about Gender and Health

I teach the Gender and Health module in the MPH course at IIPHG for quite some time now. Having taught and learned the issues passionately, I have become a lot more gender-sensitive over time.   I live the topic and tend to see the world around me – i.e. workplace, family, friends, and students – from a gender prism.   As a facilitator, I remain emotionally connected to the character, content, and community throughout the course, and observe the gender-related processes in the classroom and the institute. While the students get a more nuanced awareness of gender dynamics through discussion of the science and system issues, they also explore and revisit their self and society. I understand that the course often becomes heavy on sensitive students, irrespective of gender. The marginalized and vulnerable students get affected because of their reflections on the lived experiences of gender disparities and injustice. As I try to create an equitable environment conducive to producti...
Read more